Les linwincieus almands ont stî les prumîs a studyî l’ walon.
Li prumî a-z aveur sicrît ene sacwè sol walon est èn Almand (dji n’ ritoume nén so s’ no): « Die Mundart von Namur »[1]. Do côp après, W. von Wartburg a adjinçné si nouzome « Franzözische Etimologische Wörtenbuch », co asteure li Bibe des romanisses, ki studeye tos les lingaedjes romans di l’ ancyinne Gåle, bodje pa bodje.[2]
Les politikîs, a pårti d’ Bismarck, s’ ont rsievou des dnêyes des sincieus po stitchî dins l’ tiesse des djins d’ avårla (Almands, mins minme les Flaminds) kel walon esteut on pårler foirt djermanike.
Did la, li rcweraedje d’ etimolodjeyes tîxhones, foirt al môde. Jean Haust lu-minme s’ î a epîté dipus d’ on côp.
El guere di 1914, les prumirès årmêyes almandes avancént avou des djins ki djåzént bén walon (c’ est dins Calozet: « Li bracnî », mins c’ esteut motoit bén des « Almands » del Prûsse walone, k’ aléve divni « les Redîmés payis »).
Did la, après les deus gueres, l’ araedjiveusté d’ onk come Lucyin Linåd po rdire tofer kel walon esteut roman.
Dji n’ a nén les pinses k’ i gn åye yeu des waloneus ki s’ î ont leyî prinde (fé avou ls Almands, avou l’ idêye ki ces-cial sotnèt l’ lingaedje walon), a pårt, motoit, li cas da Djan de Lathuy[3], mins ci n’ est nén si simpe ki ça.
Kécfeye eto, les waloneus ont yeu sogne, après l’ guere, di disfinde li walon come on lingaedje ki pôreut riprinde en miete di terén å francès.
C’ est tins les anêyes 1945-1960 ki l’ walon a stî abandné podbon come lingaedje del mame a ses påpåds.
Li tite esteut riscrît e Feller « Lès Almands èt l’ walon », mins l’ tecse esteut e rfondou, ki l’ ortografeye a stî rmetowe cial avou les rcandjmints acertinés e 2021.
- ↑ C’ esteut Johann Niederlander.
- ↑ Ki : ci n’ esteut nén èn Almand, c’ esteut on Swisse.
- ↑ Eyet l’ ci, bén pus clair, di Joseph Mignolet.