Wikisourd:Depot/Lucyin/Li ptite comere avou l’ blanke camizole/I

Lucyin Mahin

I

rortografiaedje da Pablo Sarachaga, 2005

Li ptite comere avou l’ blanke camizole, 1989

Ådvins

II

Kî çk' on pout rescontrer tins del nute

Ké brouyård sol pont di Rcogne, mes djins, dji n' vos di k' ça ! I gn end a co ki s' iront bén seur rabressî ç' nute ci. On n' voet mildju nén dijh metes divant lu. Et mi k' est fén hodé d' aveur piké des vatches siconte del cocote dins tot l' payis inte Libråmont et l' Tchestea tote li sinte djournêye! Dji n' vôreu k' ene chôze : c' est d' esse sitindou pa dzo mes plomes.

Dj' aveu metou li troejhinme po passer houte do Pont di Rcogne, mins il est d' kestion di vitmint rtchôkî li deujhinme asteure, ca do côp k' on srè foû do croejhmint, i gn årè pupont d' djaenès loumires po loumer l' voye.

Dji so metou avou les keutes aspoyîs so l' volant, et avou li tiesse ki brike e-n avant, come po mî vey li tchmin. Li burtale do sidje est tinkieye; ele mi rhaetche tot doûçmint pa padrî; pa des côps, dji m' raspoye conte li dossî et dji m' sitinds come on tchén ki s' rewoeye, a verdjant li schene po m' ripoizer l' dos. Mi droete mwin est ki refaxhe li tchike del djîsse des vitesses. Dj' a li marote di candjî d' vitesse po deus côps rén. Asteure, di dj', i fårè rpasser li deujhinme. Avou li deujhinme, l' oto rôle tot belotmint, come on vî halotche tchivå ki n' sait pus hay. Come si ça sreut po fé durer l' plaijhi.

On dit todi bén, mins la co bén k' on l' a pa des côps, la, li blanke roye do mitan del voye. Come enute, metans, la k' i fwait si spès k' on n' voet nén ddja les hourleas. Tinoz! La li prumire voye d' Ôtchamp; et les dierinnès måjhons di Rcogne. Dji vons dabôrd ariver å raeze del Hé Schwaplete.

Tén ! Cwè çki c' est d' ça po åk, hê, ça, ki ramxheye ladrî so l' boird del voye a l' orire do bwès. Dj' eclitche mes xhorboes d' vite po rxhorbi l' brouyård k' a scheu sol vite di dvant. La, wai ! Come ça, on voerè ddja on pô mî come on vike. Dji cligne des ouys come èn indyin ki lurtêye après des senes di foumire et dji stind on cô come on héron k' apice on greevî.

T-i possibe bén seur !? Ti n' direus ene djin ki rote dins l' årmeure sol costé del voye. C' est k' ele li trosse, dandjreus, ca i gn a pont d' fén d' ariver djondant. C' est todi, diåle, mo drole: a li rwaitî nd aler pyim piam, on n' direut nén k' ele l' ascoxhe si roed. On n' voet cåzu nén ses djambes ki rmouwèt. La co bén k' elle est mousseye avou ene blanke camizole, — di ces camizoles la fwaites avou del toele ki riglatit ås fåres, — ca ôtrumint, dj' åreu yeu ttaleure arivé dsu et s' li sbeuler divant d' aveur yeu l' tins d' el vey.

Dji vou k' on m' côpe li tiesse k' ele rote pus vite ki l' oto. Portant, mildju, dji fwai bén do vint. Dji tape vitmint èn ouy sol cadran d' vitesse: come d' efet; l' aweye ramxheye inte cwénze et vint. Ki : ci viye éndjole di conteur la sreut co motoit bén patrake. Dji rleve les ouys et k' est çki dj' voe. Nosse pitite djin k' est stampêye djusse pa dvant l' oto. Va comprinde åk a ça, la, twè ! La nén ene barbôjhe, djel contéve co a deus cints metes.

C' est ene pitite djonne comere ki va seur so ses vint ans. Dj' aspoye avou l' droet pî so l' frin. L' oto s' arestêye tot nete. Dji m' lai flaxhî dsu l' droet sidje, dj' apougne li manike del finiesse et l' catourner pol vite s' abaxhî.

« Eyu çk' on va insi tote seule pa ç' tins la, ô, mamzele ? Moussîz todi, alez ! Vs åroz ddja on pô meyeu ki dvant l' ouxh, paret. C' est nén k' i fwait ene froedeur di tchén, mins ç' crouweur la, ça vs mousse djusk' ås oxheas. Ca pô k' on vs berwete, ça srè todi ça k' vos n' froz nén a pî, don. »

Tins k' dji so ki cåze, dji disclitche li sere, et dj' drouve ene pitite craeye a l' ouxh. Ttossu vite, li ptite djin est ashide dilé mi, sins rén dire. Comint çk' elle a fwait po moussî pa ene si ptite craeye, don ?

« Douwô k' on-z est mî a si åjhe åddins k' ådfoû ? Ratindoz; dji m' vos va voyî do tchåfaedje so vos pîs; ça vs reschandirè les doyes. Vos dvoz aveur les pîs tot frexhs, dandjreus, avou vos féns solés. Agritchîz todi vosse burtale di sidje, la. Ci n' est nén k' dj' alans broyî po-z è raler, mins on n' sait jamwais si pa des côps on resconterreut les «Laids» des Libins, ça sreut todi cwénze cint francs di spårgnî ».

Sol tins ki dj' raguete, dj' ans moussî dins li Hé Schwaplete. On advene di pus k' on n' voet les deus rîlêyes di grossès hesses d' aschate ki sont la plantêyes, droetes come des I, tot do long del voye.

I fåt bén waitî a lu, ca après on bea droet boket d' voye di bén cénk cints metes, t' as on laid tournant so t' hintche. C' est la ki l' valet da Mimiye di Bwangne s' a stî touwer la dijh cwénze ans did ça, e-n alant speter l' oto siconte d' èn åbe. Moman nos l' racontéve todi cwand dj' esténs gaméns et k' dj' aléns a Libråmont po-z atchter des mousmints d' dimegne. Et s' di nos mostrer li marke so l' åbe, avou li schoice ki s' a rnouri a l' plaece do sbeulaedje.

« Et djusk' a dou çk' on va insi, ô, tote seule di djin avå les voyes ? Vos n' ôz nén peu di rescontrer on noer leu, å mitan d' ces grands bwès la ? »

Ele ni respond nén; mins s' soreye-t ele tot doûcetmint, del coine des lepes. Ses grands bruns tchveas mitan crolés lyi refaxhèt les spales et les mashales. I gn a djusse si ptit nez et s' fén minton ki brikèt foû pa dvant. On ptit muzea d' sori, direut ele li grosse Dondon Capiche, ki n' est k' li linwe cwand elle est al canlete. Mins dj' n' end a d' keure; dj' inme co bén ci ptit djinre la, la, mi.

Dins li montêye di Roûmont, li brouyård esteut ddja bråmint moens sipès. A droete, on voet, e passant houte, les schaletes po fé zoupler les tchvås del cinse di Djerbaifwè. So l' dizeu del cresse, djondant les fawales did dirî l' Tirea, li brouyård s' a levé d' on plin côp. I fjheut ene clairté come e plin djoû avou li lune å mitan di s' moes ki lujheut so les bwès et so les tchamps.

I gn aveut todi pont d' må d' esse foû di ç' niche troyreye di brouyård la, saiss. Cwand c' est k' t' es ki moenne la ddins, ti n' as nén l' idêye di tuzer a ôte tchoi. Tote ti tiesse est rcwestêye po tni l' ouy sol blanke lene do mitan del voye. Asteure ki dj' esténs foû del sipexheur, dji raveu m' tuzaedje da minne.

C' est seulmint adon k' dj' a cmincî a rloukî e coirnete après li ptite comere avou li blanke camizole.

C' est k' dji n' aveu nén sovint yeu l' påcolet avou les comeres djusk' adon, la, mi. A saze, di-set ans, dj' esteu bén trop schitåd po fé åtoû d' zeles. Cwand dj' esténs rassoçnés al tindreye ås amouretes avou des pareys a mi, c' esteut todi bibi k' i faleut ki fwaixhe li gugusse po-z amuzer les djonnetes, et c' esteut les soçons ki lzî metént l' bresse padrî li spale, et s' lezî fé des tchôdes et des letchreyes. Ci n' est jamwais l' ci ki scheut l' biyokî ki rascod les biyokes. Ca fwait ki, dispu èn an, dj' aveu divnou come on boû d' fagne avou les poirteuses di cotes. Dj' end aveu pus k' po mes vatches et mes pourceas. Divant, li mere esteut puvite po m' poûssî a l' rastrinde dabôrd k' asteure, ele n' inméve nén di m' vey viker inla, come on nûton.

« Vos fårè dabôrd zè raler a messe, la, m' valet. Ene di pierdowe, dijh di rtrovêyes. »

C' est k' dji n' esteu nén co si malåde ki ça, ca asteure, dji sinteu ki dj' ratrapreu co bén l' beguin po ene djonnete come li ptite comere avou li blanke camizole. I n' fåt k' ene flamåjhe po raloumer l' feu adon ki l' bwès est bea-z et setch. C' est damadje k' on n' l' ôt nén on pô dpus, nosse pitite vijhene. Mins, tot contes fwaits, i våt mî ene basse messe k' ene ahoûlreye; i våt mî ene djin sins brut k' ene ragadleuse k' est rindowe après l' canlete come èn ipî après si yebe.

I fåt on clå po tchessî l' ôte…

Do côp, dji roveye ki dj' so crevé hode, et dji m' mete al copene. Cwand on nûton rescontere ene nûtone, gn a bén onk des deus k' i fåt ki drouve li boke.

Dji li cåze di mes studiaedjes di veterinåre; di l' ekipe di fotbale di Transene ki n' ramasse jamwais k' des ratournêyes, paski dji n' ans cmincî k' l' anêye passêye; del såle del djonnesse ki dj' ans rarindjî comifåt et k' c' est mi k' a sculté l' ouxh di dvant come ene poite di gregne.

Ele fwait nd aler li tiesse po dire åy et non.

Tén ! vo nos la ddja bén a Nargåfwè. Asteure, li brouyård s' a drovou toutoûte. Dj' atacans li droete lene ki rwaite li tchestea d' Roûmont. Dji tchôke li cwatrinme. Mi vijhene n' a nén co todi drovou l' boke, soeye-t i po båyî.

Pôve laide pitite djin k' esteut fene mierseule avå les voyes, dins l' noer et l' froedeure !

C' est k' ele n' a nén co l' air d' esse reschandeye, ca ele ressere co ses ptites mwins etur ses deus djnos.

Dj' a so l' dibout del linwe di lyi dmander s' no; et eyou çk' ele dimeure; et si ele va co a scole; et patati et patata. Mins vs savoz bén, la, nozôtes, les djins d' viyaedje, dji n' estans nén come les cis d' veye ki n' savèt s' passer des prezintåcions tchaeke côp k' i rescontrèt on tchén avou on tchapea. Nozôtes, dins nost alaedje, dji trovans k' c' est fé do kitchot ki di splitchî ene djin k' on tome avou leye kéke pårt po on ptit moumint. On cåze bén avou ene sakî sins conoxhe tos les toûs et les catoûs di s' vicaedje.

Portant, djourdidju, li ptite comere avou li blanke djakete, dji vôreu tot l' minme bén saveur si ptit no; rén k' avou ça dji srè ddja ahessî.

Miråke, miråcoû, miråclete!!! Vo l' la ki dissere les lepes; tote seule et sins k' on lyi deye ! On pout bén fé ene grande croes so ç' moumint la. Ti voes bén k' on a råjhon d' dire ki po aveur åjhey avou les ptitès djnixhes k' on dlåtche po l' prumî côp, i n' les fåt nén ctchessî et ele moussèt totes seules å park.

Et ké bele pitite vwès, vozôtes! On direut k' ele vént tot droet do stoelî.

« Tén!, dit-st ele, il ont achevé les ovraedjes åtoû des hourleas did pa dvant l' tchestea. (…) Maria Deyi! Matante Hinriyete a bén sbucné si grande håye di noerès spenes. Wai come li dvanteure parexhe bråmint mî, bén rassonrêye inla ».

Des ovraedjes après li voye divant Roûmont… Bén la d' pus d' troes ans k' c' est houte, dandjreus. Udon k' il årént rdrovou d' ces tins ci; mins dji n' a nén idêye, ca la d' pus d' deus moes ki dj' va travayî po l' veterinåre di Libråmont totes les féns d' samwinne, et dji n' a nén sovnance d' aveur veu des travos avår la. Et li ptite basse måjhon sol droete del voye avou l' volé tchaboré al tchåsse, i m' shonne ki dj' a todi veu ene bele pitite håye bén rtaeyeye pa padvant.

Mins i gn a rén avou tot ça. Elle aveut drovou l' boke, c' esteut tot. Mi k' åreut yeu dné ene bleuwe vatche po-z ôre si vwès, dj' esteu ustiyî, asteure. Li tot, c' esteut di n' nén cschirer ene sifwaite ocåzion, et d' responde on ptit mot bén tourné po-z etertini l' copinaedje.

— Tén, vs ôz del parintêye avår ci?

— Djel vou bén croere. C' est matante Hinriyete, li prôpe sour di nosse mere. Dj' a co stî ås biyokes a leu måjhon li samwinne passêye. Dji m' end a raspepyî, paret. Dispoy adon, dji rime djoû et nute après les bounès djaenès biyokes da matante Hinriyete.

Des biyokes e ç' såjhon ci! Dandjreus k' c' est des cenes k' ont stî metowes e bocås. Mins i våt nû di n' nén rilever les racros, la, valet. Ti serès bråmint pus avanci di lyi dmander eyu çk' ele dimeure, va.

Dj' a li kession so l' dibout del linwe, mins ça n' vout nén sôrti. A brosse! ça, c' est recta! vo nos la rmoussîs dins on brouyård a ctaeyî al ricepe. C' est todi li rafe djondant les troufreyes di Glaireuse. Et mi ki vleut profiter des keutes del voye avå Contranhé po haetchî on ptit côp roed so l' volant. Dins ces ptitès stroetès otos la, ti n' as nén ddja ene aspagne inte li tchåfeu et s' vijhén.

Dj' åreu fwait shonnance d' aler e fosse sol hintche, et dj' åreu rbratchî on côp setch sol droete; ça åreut fwait croûler nasse pitite djin paddé mi, et si spale åreut vnou betchî après li minne.

Voeyoz ké tuzaedje di galopea! Ti n' as nén on bon toû al camizole. Mins non pus asteure, t' as todi l' couye, la, monparant. T' as ça û çki les gurnouyes ont li cawe, direut i Tintin do Spougnî, avou si crawieuse boke come on ruslî sins boûssons. Dins ene sipexheur pareye, ti pous todi bén rastrinde des gåz. Et s' di rôler come on begnon d' pire atelé après on vî må apatlé carcan. Hê! waitans di n' nén passer houte del voye di Glaireuse, la, nozôtes.

— A! vos dvoz ndaler pavårla ?

— Taiss k' åy, don; vos n' ôz k' a m' laire dischinde ciddé; dji frè todi bén l' restant a pî, ô.

— Taijhoz vs, alez! Dji m' vos î va rmoenner, taijhoz! Ki ça våye come ça vout, por mi c' est kine d' eraler pa Glaireuse u pa Libin.

— Bén c' est bén vayant. Dj' è respond k' moman n' fwait pont d' bén ki dji n' so nén co rarivêye a des eures pareyes.

T-i possibe bén seur! Ci ptite beaté la ki ti n' direus li sinte viedje, sins poures et sins pinturluraedjes, c' est ene comere di Glaireuse. K' i fåt-z esse fén fô d' aler cweri bén lon çk' on-z a cåzu so l' soû di si ouxh. C' est nén po ça, dji m' dimande todi bén, les djins d' Glaireuse, pocwè k' on les lome des Schaerbotes. Mi ptite voyaedjeuse, c' est putoit ene biesse å Bon Diu k' ene eschaerbote, avou si taeye di foixhete et si ptite gavêye bén montêye, k' est rcatcheye pa l' blanke camizole.

Tén dji n' aveu nén veu k' i gn aveut ene wårniteure, on ptit rodje cour, dé li botnire a droete. Tén, wai, lyi vou dj' dimander si dji n' li pou nén vni cweri po ndaler al dicåce a Atrivå dimegne ki vént ?

Ni tuze nén don tant, valet! Apice li Påcolet tins k' i trinne avår la; reclôs 1' dins ene pitite gayole; dene lyi a mougnî et s' li mode come i fåt tos les djoûs. Ti n' årès motoit pus ene sifwaite tchance on deujhinme côp. Rimowe tu, insi!

Dj' emantche les mots dins m' tiesse; dji les rakeud; dji rasserceye li fråze po k' ça n' soeye nén trop rouf rouf… «Si vs n' årîz pont d' espaitchmint o dimegne ki vént» Mins non pus, cwand dj' vou dire mi ptit messaedje, dji m' rapinse tchaeke côp. I m' shonne k' ele mi va vey ariver did lon, avou mes gros shabots, et k' ele mi va rire å nez. Dijh côps, li mot est po sôrti, et dijh côps, i regole dins m' gozî, come si on m' åreut yeu loyî ene echêpe a fernuk di ttåtoû do gargasson.

Voci dedja les prumirès måjhons d' Glaireuse. Dins l' tins, cwand les djins s' tchåfént co a l' troufe, i paret k' on sinteut l' foumire did djusk' a rci. La çki c' est, la, valet, d' tchicter des eures divant d' fé si comission: li ptite comere avou li blanke camizole, e bén, ele dimeure al tote prumire måjhon, ene pitite cinse metowe tote seule a l' intrêye do viyaedje, avou des grands sapéns ki rcatchèt l' volé.

Li dicåce d' Atrivå, t' årès co ça po tes oûs d' Påkes.

« C' est ddja ciddé, la, dit-st ele. Purdoz li ptite rampe ciddé a droete, wai; waitîz a vos ås årmeures, la. I våreut motoit mî atchvaler, po n' nén rixhler li dzo d' l' oto… Bén vo nos î la, tinoz. A rvey, insi !; et co merci bråmint des côps po l' berwetaedje, da ! ».

Dji lyi vou responde k' i gn a rén avou ça; et k' c' est mi ki s' a rafiyî d' aveur ene pitite vijhene ki ç' a stî si plaijhi d' leye. Mins dvant ki dj' n' åye yeu l' tins di lever li linwe å hôt, li djin est spitêye divant l' ouxh, et ttossu vite, elle est rmousseye a leu måjhon pa l' ouxh do ståve. Dji n' l' a, mildju, nén ddja veu drovi li ptit batant. Elle est fele ki l' diåle, don, ci ptite djin la.

C' est tot l' minme nén mi ki doime a hiketes, et di n' vey les cayets k' pa bokets. Dji l' a waitî ndaler come cwand on-z aloume et k' on shofele les foitès loumires dins les såles di danse, et k' on louke les djins ki rmouwèt pa hiketes, come s' i cazoupelrént. Dji m' cafroye co les ouys; dji so ki reve, u cwè? U pocwè, taiss, k' ele n' a nén aloumé li lampe e leu måjhon, li ptite comere avou li blanke camizole avou on ptit rodje cour so li gavêye a droete ?

I n' a nén todi l' air ki l' mere l' a ratindou, ca i n' a nén on brut ki rexhe foû del cassene. Nozôtes, a nosse måjhon, si les comeres s' anutirént inla, t' end åreus ene d' ahoûlreye cwand ele si rapoentrént a des eures pareyes. Li mere moennreut l' veye, seur troes djoûs å lon. Ciddé, ti n' ôs ni huze ni muze. Djusse les grands noers sapéns ki s' plindèt a l' grande air. Schoû åk! Nonna, c' est ene hourete di clotchî ki cmince a braire dins li potale do gurnî. Oujhea d' mwaijhe aweure, dijheut i Nenesse do Cecleu. Asteure i gn a l' tchén k' apougne a hoûler l' moirt. Ci n' est nén çk' i vs fåt po dire vos ragaiyî, la, ça.

Alez, hay evoye; dj' irans moussî û çk' i fwait tchôd di ttåtoû.

Cwand dji m' a stindou so mes plomes, ci nute la, dj' a metou l' tins po m' edoirmi, mågré k' dj' esteu fén vané. Dj' a rtuzé et racatuzé al pitite comere avou li blanke camizole.

I n' a todi pont d' afwaire; ki ça våye come ça vout, dji l' irè todi cweri po ndaler a l' dicåce a Atrivå dimegne ki vént.