Tourisse istorike el Walonreye
Si vos nd av' vosse sô des otovoyes, et moussî foû di l' E411 Nameur-Lussimbork a Habai (Habâ, sapinse les Gåmets), vos alez toumer (sins vos fé må) so ene plake "Nantimont", avou, padzo, "Måjhon rominne".
Å fén mitan des tchamps, gn a l' air d' aveur la ene sacwè, avou des hopeas d' tere, et des pirlodjes dandjreus po-z espliker çou ki rtoûne. Mins pont d' voye po-z î avni : fåt passer houte del clôzeure electrike, et shuve on ptit pazea dins les tchamps.
Cwand on-z arive låvå, on voet ddja bén ki c' esteut on gros haswè. Tot-z arinnant des "fougnants" k' estént la, on nd aprind toplin so les pondants et les djondants del måjhon rominne di Madjroe.
Po cmincî, gn a troes "Madjroe", tchaeke côp avou on prononçaedje diferin del cawete : Madjrè, dilé Bastogne (fr. [Mageret]), Madjrou dilé Habâ (fr. [Mageroy]), et co èn ôte dilé Virton. Li splikêye e latén, l' ome, on studiant en arkeyolodjeye, mi l' a dit, mins dji l' a rovyî.
Li måjhon rominne di Madjroe, elle a dandjreus dedja stî basteye a ene plaece k' i gn aveut ene pus viye måjhon d' bwès. Les meurs di pire d' asteure, les prumîs k' ont stî måjhnés, i datnut di 100 ap. Dj.C. C' esteut ene feme k' esteut l' prôpietaire. On-z a rtrové ene pire di sovnance a s' no (sicrîte e latén). Adonpwîs, sol fén d' l'ocupåcion rominne (diviè 300 ap. Dj.C.), ça a divnou on gurnî å grin. Gn aveut, å fén mitan do håbier, ene cwårêye tour, 9 metes lådje, k' esteut fwaite po çoula. Gn aveut minme on setchoe å grin, k' on souwéve tot fjhant do feu ådzo.
A ç' moumint la, gn aveut des sôdårs k' î estént ståcionés, po wårder les dinrêyes. A costé del måjhone, des cahoutes po les ovrîs djermwins (motoit des sclåves u des prijhnîs). Kimint çk' on sait çoula ? On-z a rtrové des taexhons ki provnèt seur do costé d' l' Almagne.
Li mî wårdé boket do bastimint, c' est, sins manke, les bagnes. Li plaece po fé do feu est co cåzu tele kele. Ådzeu, ene dale k' i s' fåt mådjiner, po les djins fé leus ramouyaedjes. Avou del tchôde aiwe, ca gn a eto deus ôtes bassins, onk avou del froede aiwe, et onk avou del tiene. On vikéve bén, savoz, e Madjroe, la 1800 ans. C' est co l' minme sistinme asteure dins les "hammams" å Marok. Come cwè, on n' a nén tant edvinté d' noû.
El Moyinådje, les djins do payis ont veyou des vîs meurs låvå, et voleur ki c' fouxhe on vî tchestea. Onk des troes tchesteas a Habai, et les troes signeurs fé ene blamêye, tos les djoûs al nute, po s' fé dire k' i gn aveut rén må arivé e leus måjhonêye. C' est on bea floriconte a scrire !
E 18inme sieke, on-z a rprins des pires foû des rwenes po-z î fé on tchåfor.
Li prôpietaire do tchamp aveut ddja scrît diviè 1900 ki ses tayons racontént k' i gn aveut la on vî tchestea. Mins il a falou ratinde 1985 po k' ene soce nén recwårlante s' amontaxhe a Habai, et ratcher l' terén, et cmincî les fougnaedjes.
C' est sbarant tot çou k' on rtrove dins des rwenes inla : des mashales di singlé, des viyès carotes di sapén (ki n' ont nén pouri, pask' elle estént dins l' bôjhe å fond do vivî), des bokets d' schieles, ene tiesse di måbe des colones d' intrêye, des pîces di manoye (ki permetnut di dater å djusse l' anêye k' el måjone esteut ocupêye), des fûles [fibules] (des spingues po les mousmints di ç' tins la), et hay vos nd åroz.
Lacobén k' dj' a toumé so ç' binamé esplikeu la, ca les paneas d' esplicaedjes, rascovrous d' plastike po lzès waeranti del plouve, ont telmint stî rcûts do solea ki totes les letes ont stî disfacêyes.
Bawaite ! Li ci k' a ene linwe, i va a Rome… e pårtant d' Madjroe-dilé-Habai.
sicrît li li 27 di djulete 2007, et posté so les Berdelaedjes li 27 di djulete.