- C' est la k' ille îrè ! ", di-st i l' Alzîre dou Blanc ta moustrant dou det ene trawêye inte deus grandès hasses.
Lu vî Calirou, ki s' avot vnu rhaper dé nozôtes in cwârt d' eure, et bwâre in gordjon d' cafè, riyot dins oûve. Dou prèmî côp d' oûy, il avîrot bin ou vî bokion ku l' atayadje n' astot nin fwêt pou la få tumer al place ku l' Alzîre dijot. Nost ome s' è racafougni dins sa viye camizole du cûr, témint froyêye et cafroyêye k' in peu fèré a glace årot co yu ridé dsu, et nous rwêtî a brotchåd.
" -Tape lu boutant la oudzeus, wête, twè et astotche-lu comifåt, ernala-t i l' Alzîre. Ile nu tint pus k' a c' pitit niêron ci, va. Deus côps d' hape, et s' sèrè-t ile djus, têss, dandjreus. "
Lu boutant, c' est come ene pitite sutrète fonne a deus dints, amwintchiye après ene piêtche du twâs bons mètes du long. On la hine lu pus hôt possibe sul bèr du l' åbe, pou lu dzou ariver a hôteur du vosse chou. Adon, avu vôs deus mwins rapåmêyes, les dgnos in pô flitchis, vous splinkèz dsu du toutes vôs fwâces, pou fwêre baculer l' åbe cand i n' tint pus k' a ene chète.
Mi, pou in novice, dju n' avo k' a hossî la tiêsse, et sîre lu mouvmint et s' fwêre çu k' on m' dijot.
Ça fwêt k' dj' ê mètu l' boutant a place. L' Alzîre, cink ans pus vî k' mi, mês nin co ttafwêtmint rsouwé padrî les orayes, apougni la grosse abatrèce, èt-z acsègnî deus twâs côps du toutes ses fwâces, djusse ou keur dou bèr, la ûsk' i gn avot co d' l' atna.
L' adjèyante è cmaci a cabiancî. Cand dju poûsso su m' boutant, lu hôt cochladje ènnalot ene miète, pus s' ruvnot-i, come in rsôrt ki s' tinkiye et s' dustinkyî. Tout d' in côp, la hasse s' è bayi, et avu in simpe pitit bouta d' ene mwin, la grande wêbe d' åbe s' è lêchu nnaler.
" -Nondidju ! Ile nu va nin al boune place, brayi-t i l' Alzîre, fin fû d' li. Godferdoum du cint diess ! "
Lu vî Calirou, asteure, avot in sclatant riya su ses lèpes. La hasse s' avot sté adjoker su ene ôte tout près, et les deus cochladjes astint acramyis pâr.
" -Tu n' î es nin co, séss, al taye ås fréjes ! ", bawa-t i Calirou avu sa ptite mocresse vwès. Asteure, tu n' es k' ene tchôze a fwêre : sôye-t i rucèper ene ûkcè deus longueurs ou pî doul tronce, sôye-t i foute l' ôte hasse djus avu, pou k' c' est co da tinne. "
Si c' årot yu sté å djou d' ènute, ku dju v' sucrît çu spoule-ci, rucèper in mète, û co deus, c' es-st in djeu d' èfant, don, avu les tronçouneuses.
Mês adon, twè !
Lu londmwin, dj' ans avnu ou bwès avu la grande rucèprèce, et cmacî a soyî la pate du l' åbe a deus mètes doul taye, coume Calirou nous avot moustrè. Et soye et soye ! Pa padzou, pu pa padzeu. Et al fin, vla la rcèpe ki s' fwêt apicî dins l' trêt d' soyadje pasku la hasse s' è lêchu nnaler.
Wêtî du fwêre sucoter lu dêrin niêron al hatche; chârder la rcèpe avu la hape; mète des cougnets pou duscaler l' bazâr. Kène aradje !
Al fin des fins, gn avot la grande rucèpe et twâs cougnets k' astint dmèrus arokés dins l' åbe. Ké tåvlê, vous, djins ! C' astot vourmint pou nouzôtes duvnu la rizêye des bokions des eures lon pattavå.
Doul vesprêye, dju n' avans fwêt ni yène ni deus : dj' avans flachi djus la deujime hasse. Les deus fås ont tchê dins l' clériss, yène avå l' ôte, les brantchadjes fins coumèlés, avu leus grossès coches a mitan råyêyes ki splinkint coume des åtches d' årbalustîs. In plan pou s' fwêre misser si vous les côprîz al hape, pask' ile vous rziptiyrint dins les djambes u dins les rins ! Brâmint trop riskeus, vouzôtes, du volu dèbiter dins ene sufwête acramîriye.
L' Alzîre, li, i n' est jamwês amayi, douwô, li.
" Dju la frans potchî ou TNT, di-st i. Dumwin, dju batrans mine. "
Attrape ça, cabochard, c' est du lard !
Tins doul guere, les Almands avint in depôt dins les bwès dou costé d' Montavå. Al liberåcion, l' Alzîre et deus twâs vayants du s-n ådje î avint sté piyî in djou al nute, et haper deus kêsses d' esplozifs et d' amunicions. I n' les avint jamwês rindu. L' Alzîre avot muchyi ttafwêt a leu måjon dins in racwin doul cåve, oudzou doul provuzion d' canadas.
Zês, i provnint d' Djimbe, et i loumint les canadas des " cartouches ". Ça fwêt k' i n' avint nin minti cand les bateus d' mine dou Jèniye avint vnu inspecter in djou. (Dju n' sé nin kîski les avot sté racuzer).
" - Cwesku c' est k' i gn è låvå, ô ?
- O, çu n' est rin, ô, çu n' est k' des cartouches ! "
On-z è ddja bin rî avu ça, têss.
Ça fwêt ku, lu londmwin, vla nost Alzîre ki s' apwinte avu Mèmé dou Bouchet, su consyî oficîre Il astint bin aüstyis, avu tout leu-z atiray : in ptit baston d' TNT, nin pus grand k' ene cigarete, in tèrére, ene torbiye avu ene mètche come mu ptit dèt, et deus bons mètes du cwardulète k' il avint mètu doul poûre après, pour zês alumer l' cayet.
I n' manke pus ku l' dètounoû.
Lu dètounoû c' es-st ene pastile coume in gros catchet d' aspirine. I fåt nn awè sougne, ca ça pète coume pou rire. On-z è rapwartu k' i gn avot èn oume du Mêssin ki nn avot tapé yink vôye al sutûve, et ça è esplôzé dins la stûve, et l' duvant doul sutûve è volé vôye, et fwêre in sclat a l' uch.
Nôs bateus d' mine, zês, i l' avint bin ratwartyi dins dou papî d' gazète, et l' mète dins in plumî du scole. Avu la torbiye, il ont cåvlé lu dzeu dou boudje d' ene des fås. Il ont agrandi l' trô avu l' tèrére, èt-z î stiker bin prècieuzmint lu baston d' TNT, lu dètounoû et la mètche.
- Ûsk' il est, t' bôra ? di-dj' , mi, a vlant fwêre lu cé k' î counicho yåk.
Lu bôra d' mine, c' es-st in ptit baston ku t' bales ta poûre avu cand tu vus bate mine. In djoû, dju djouwins concêrt ou Patrounadje et dins la pîce du tèyâte, gnè dvot awèr in côp d' feu. C' astot l' vayant d' mon Wigni k' astot dins les coulisses et ki dvot fwêre pèter ene tchêdje du poûre. Il avot fwêt in ptit trô d' in dmi çantimète dins ene plantche, î mète doul poûre, la damer comifåt, rucatchî avu ene pitite boulète du papî èt-z î bouter l' feu ou moumint k' on dvot tirer. Ké côp d' fuzik, mes djins ! C' ére pus rade in côp d' bazouca ! Tous les rwêtants n-unn astint achoûrdis, et gn avot la dôsse du deus gros çantimètes avot toudi sté trawêye toute-hoûte, séss.
Lu Mémé m' è rlouké, mocrê.
" - N' ess nin in pô berdôchi, paret ? Tu bouches in seul pitit côp d' martê ladsu et ça t' pète al binète. "
I n' avot nin minti. Cand la tchêdje è esplôzé, la co bin k' dj' astins catchis durî des grossès hasses pus d' vingt mètes lon. Ça è bouchi coume l' atomike.
A c' moumint la, Mimiye Bilâ astot ki rmontot la Vôye des Dustèladjes avu in fa du dgnêsses. Cand ille è-st oyu l' bouchadje, ille è cwâ k' c' astot in V1 k' avot tumé la.
La vôye des Dustèladjes, su nom l' dit bin, c' es-st ene gripe. On-z î dvot toudi atèler deus tchvås a l' acawêye pou monter avu les tchèrêyes du bwès. Ou dzeu, c' côp la, ås Dustèladjes minme, on les dustèlot.
Cand Mimiye è oyu l' esplôzadje, di-dj', ille l' è troussè coume s' ille årot yu l' diâle a ses cotes. Ille è montè la gripète a cwatrime vitesse. Arivêye al coupète, ile hanot coume in tchin. Dju n' l' ans nin ddja veu, pourtant k' ile n' astot nin co in côp d' fuzik du lieu du drame.
Nouzôtes, tossi vite dj' ans sté vey nosse cayet. Les deus hasses astint duscramiêyes, têss k' ây ! Mês toutes les coches astint kchètlêyes a mile bokets. On nn è fwêt cwate grossès cwâdes du chètrons et tout bounmint ene cwâde du bèlès chinètes.
C' est c' djou la ku dj' ê yu m' batame du bateu d' mine.
Lucyin Mahin, shuvant ene rapoitroûle da Albert Mahin et Albert Ferrauche l' an 1944. ki s' passéve l' an 1946. Raconté e 1983. Replaidî eto so l' Aberteke avou ratournaedje e francès. Modêye eplaideye divins l' Coutcouloudjoû l° 37 do moes d' awousse 1998.