Walonreye / Istwere
Gn a ddja sacwantès anêyes ki dji boute avou Yoran Embanner po eplaidî des lives sol walon ou bén sol Waloneye.
C’ est insi k’ ont moussî foû li Gaston e walon et li Motî d’ potche walon-francès. Pol deujhinme, nos esténs tote ene ekipe. Yoran aveut dedja eplaidî des lives so l’ istwere des contrêyes di France : Alzace, Burtaegne, mins ossu Flande. Et i m’ a dmandé d’ endè scrire onk pol Waloneye.
Po tot vs dire, dji n’ esteu nén foirt fel… Mi-n afwaire, a mi, c’ est purade li djeyografeye. Mins pol côp, dj’ a yeu del tchance. Ca gn a deus ans did ci, dj’ a rescontré ene sakî di foirt clapant. On l’ lome Arnaud Pirotte. Et mi-n ome est mwaisse d’ istwere å coledje d’ Andene. Dji lyi a cåzé do pordjet da Yoran et nos esténs d’ acoird po bouter eshonne. Gn a sacwants moes did ci, nos avéns fini li scrijhaedje et evoyî les tecses a Yoran. Li live est ddja dins tos les bons botikes. Et s’ i n’ î est nén co, il î serè bénrade ! Vos l’ ploz eto comander.
Li no do live c’ est « Histoire de Wallonie, le point de vue wallon ». çou k’ on pôreut rmete e walon pa « Istwere del Waloneye, veyowe pås Walons ».
Mins pocwè don fåleut i ene sifwaite istwere ?
Paski l’ istwere, mes djins, est todi scrîte pa les cis k’ ont wangnî les batayes. Et dins leus lives, gn a pont d’ plaece po çou ki n’ lezî va nén. Adon, come li Waloneye est dins l’ Beldjike, noste istwere est scrîte come ene « Istwere di Beldjike ». Et çou k’ on acsegne a nos gaméns et nos feyes, c’ est çou ki shonne bén pol Beldjike. On saye di mostrer ki l’ Beldjike, minme si ele n’ egzistêye ki dispu 1830, a todi stî la, come èn efant dins l’ vinte di s’ mame. Ele diveut skepyî on djoû, c’ esteut scrît. I gn a nén ki pol Beldjike ki c’ est insi. Lijhoz don les istweres di France, d’ Itåleye… Vos vieroz ki c’ est tocosté l’ minme. Les payis k’ egzistêynut volnut mostrer ki tot va bén, k’ il ont todi stî la et k’ i sront todi la.
Gn a todi dpus di mwaisses d’ istwere po dire ki tot çoula, c’ est do nåcionalisse ! Ça n’ est nén acsegnî les djonnes mins les edoctriner. Vola pocwè Yoran Embanner a eplaidî des lives d’ istwere ki n’ sont nén les cis des payis, mins des redjons. Ces lives la cåznut des minmès afwaires ki les ôtes, mins nén del minme manire. Purdoz Napoleyon. Po les Inglès, c’ est on moudreu. Po les Francès, c’ est on grand ome.
Si nos rivnans a l’ Beldjike, nos voeyans ki, po ds afwaires ki gn a, ça n’ serè nén veyou del minme manire pol Beldjike ou l’ Waloneye.
Avou Arnaud, nos n’ voléns nén esse pus nåcionalisses ki les nåcionalisses. Adon, nos avans djusse sayî di rmete l’ eglijhe å mitan do viyaedje. Nos n’ cåzans nén di tot çou k’ est dins l’ istwere di Beldjike et ki n’ riwaite nén les Walons : li bataye di Cortrès, Brudje... Nos avans ene manire walone di cåzer di Yopôl III, des Gålwès ou bén del Bourgogne. Et nos cåzans d’ afwaires k’ on acsegne måy (ou waire) ås djonnes di Waloneye : Lidje et les libertés, les ovrîs do XIXe sieke, li tins ki Mouze esteut li cinte di l’ Urope…
Tot ça po vs dire ki ci live ci vos apudrè bråmint ds afwaires, sins toumer dins li nåcionalisse k’ a fwait tant d’ må a nosse Waloneye.
sicrît li 17 d’ awousse