Dji so-st on fi d’ cinsî. On cinsî moxhî a s’ manire, e-n alant mete et leyî des tchetoeres e bwès å cminçmint do prétins et e les alant rcweri e moes di djulete ou d’ awousse avou li låme e l’ raive didins. C’ est dire ki dj' esteu ddja ene miete moxhî avou.
Aprume ki dji nos fjhéns gleter l' minton des samwinnes å long avou les clapants wasteas di låme ki mi popa ndè saetchive foû.
Di ç’ tins la, dins les anêyes 40-50, dj’ a co veyou e m’ viyaedje, sipotchî del låme e l’ raive po ndè saetchî li låme foû. Djusse come on fwait avou on frutaedje po ndè tirer li djus.
Divant, i fjhént mori les moxhes e les efoumant avou do soûfe, çou ki dj’ a veyou ossu addé ci moxhî la. Portant, gn aveut ddja des rutches come asteure et ene manire d’ ovrer come asteure mins i n’ kinoxhént nén co çoula e m’ viyaedje.
Dispu mi efance, dj’ a todi avou l’ misse di sey moxhî cwand dji l’ pôreu. Mins çoula n’ a stou possibe ki cwand dj’ a avou ene måjhone avou on grand djårdén et minme ene pasteure padrî. C’ esteut dins l’ cotoû d’ Brussele å coron des anêyes septante. Sol pî sol tchamp, dj’ î a basti…
Dj’ a stou cweri mes prumirès « tchetoeres modienes » addé on tchesturlin do costé d’ Ate. L’ ome s’ endè disfijheut, dedja a cåze del piete di bråmint des colneyes les anêyes di dvant. Li cåze sopoizêye, c’ esteut les nichtés ki les cinsîs spårdént so leus tchamps et ki fjhént crever ses moxhes. Dji n’ m’ a nén discoraedjî ni disgosté po ostant. Dj’ aveu des åbes ås frutaedjes ki n’ poirtént cåzu rén dvant et ki m’ end ont dné ene hoplêye les anêyes shuvantes.
Dj’ aveu ossu li plaijhi di pleur ritrover li clapante låme el raive di mi efance. Et sortot di pleur viker avou zeles et di les sognî tot å long del såjhon. Dji fjheu pårteye d’ ene soce di moxhîs d’ Brussele. Totès djins foirt comifåt, ki dji m’ poleu aspoyî sor zels et m’ fé consyî.
K’ å [jusqu'au] coron des anêyes ûtante, tot aléve come do papî al muzike et dj’ esteu bén binåjhe avou mi apî. Adon vina li varowa, ene pitite araegne d’ Azeye, grande distrujheuse di nos moxhes al låme. Come ele ni cnoxhént nén ci formagnant [parasite] la dvant, ele ni s’ savént disfinde.
Il a falou trover des rmédes. Po-z ataker, l’ Apistan et pu l’ Apivar. C’ est des plaketes avou on prodût ki towe les acaryins, sins touwer les moxhes. Eco fåt i k’ i gn åye pont di restant d’ prodût dins l’ låme a magnî. C’ est ces rmanants tchimikes la dins l’ låme k’ ont fwait rastrinde li vindaedje des plaketes les dierinnès anêyes. Asteure gn a l’ timol, on prodût naturel a lzî mete a l’ Sint-Rmey. On l’ leye e plaece al moense deus moes, k’ a tant ki li pus possibe di varowas crevénxhe. I toumèt so l’ panea et li foye ki li moxhî a metou e fond. C’ est cisse foye la ki sieve di baromete å moxhî : vey s’ i gn a pôk ou bråmint des varowas po saveur cwè.
Å kiminçmint des anêyes 2000, dj’ a-st avou pus di piete et aprume cwand li Gôcho/Regent da Monsanto et Bayer ont ataké so les tchamps di mayisse a Zelik, nén lon di mi apî. Dji pierda mes moxhes tchaeke anêye a l’ fén do moes d’ djulete et å cminçmint d’ awousse, cwand les poes d’ Trouk florixhént. Les tchetoeres estént vudeyes di leus moxhes !
Asteure k’ i n’ è semèt pus dispu deus ans, dji wåde mes moxhes, ki s’ poirtèt bén. E l’ plaece d’ endè ramoenner di l’ Årdene come les målès anêyes di dvant, ciste anêye, dj’ endè doe revoyî di Brussele e l’ Årdene dou çki dj’ a cåzu pierdou tot, såf ene, l’ an passé.
Si dji n’ veyeu nén foirt voltî mes moxhes et tot çou k’ ele fijhèt, dji pinse ki, come bråmint des ôtes moxhîs asteure, dji n’ porshuvreu nén. Dj’ î tén trop po les abandner et dj’ endè sereu adon trop målureus. Dj’ a co todi li misse d’ els aler rtrover et d’ ovrer avou zeles li pus sovint possibe.
Fijhans tertos eshonne tot çou k’ i fåt po les wårder. Dj’ end avans absolumint dandjî !
sicrît li li 25 di måss 2013