Dji n’ a nén tchicté po lzî dmander d’ esse bårêye des redjisses di l’ eglijhe catolike, télmint fåsse et stroete d’ idêyes, s’ apinse mi.
Ça n’ s’ a nén fwait tot seu, do djoû å londmwin. Li voye a stî bén longue divant d’ prinde ene decizion ki m’ aléve podbon rapåjhî. Dj’ av on fameus pwès so mes spales dispoy mes set ans.
Li 24 do moes d’ jun 2010, c’ est l’ djournå tévé so l’ RTBF. Li gaztî anonce ene perkizicion a l’ årtchuvetchî d’ Malene-Brussele rapoirt ås margougneus d’ efant dins l’ eglijhe catolike. Les inketeus ont nd alé avou des papîs et d’ l’ infôrmatike.
Mi, c’ est ç’ djoû la djustumint ki dj’ a cmincî mes couratreyes…
Pus tård, on a seu k’ l’ årtchuvetchî s’ av fwait rinde tot çki l’ police av epoirté. L' afougnaedje (perkizicion) esteut disfindou pa li lwè, swè-dijhant ! Tolmonde a stî conte, mins… On côp d’ pus, l’ Eglijhe, k’ a bråmint a dire, k’ a l’ bresse long, on nel poleut nén djonde. Elle av wangnî ! E dischirant les prouves, on n’ pleut pus dire ki c’ esteut leye les cåzes si, dazår, i gn åreut yeu on procès.
Ci n’ est nén sins peu, cwand minme, ki dj’ m’ a decidé. Paski, estant efant, dji m’ av leyî adire å dfwaite di totes ces idêyes la, come tertos. Mågré k’ dji so atêye, on n’ sait djamåy. Ene pûnicion do cir, est çki ça egzistêye ? Ey ene djustice naturele, «e tot leu tot moumint», sapinse monsigneur Linåd ? Tén !vo t’ è la co onk di Linåd, come boune-moman Celina. Labele k’ i fåt waitî a lu !
Dj’ a stî aclevêye pa deus parints ki n’ s’ etindént nén so l’ rilidjon. Ene mere magneuse di Bon Diu ey on pere atêye ki n’ creyeut ni a Diu ni a Diåle.
Nosse pa : «Mi feye n’ irè djamåy a scole mon les beguenes »
Nosse man : « Ele vénrè a messe avou mi. Ôtrumint, cwè çki les djins vont pinser, don ! »
C’ est po ça k’ leu ptite båshele n’ a stî mostrêye k’ e l’ moråle layike. Mins, po respecter l’ contrat, elle aléve a messe avou s’ man. N’ est ç' nén la on forbataedje vraiymint foû syince !
Ci n’ est nén sbarant k’ a set ans, elle a cmincî a n’ pus esse d’ acoird avou l’ rilidjon et a s’ sinte vraiymint må cwand on-z è cåzéve.
Dji maxhe tot, li Bon Diu, Djezus, li Sint Esprit. Dji n’ sai pus kî çk’ est kî, vårmint. Gn a-t i co ds ôtes a m’ grabouyî ? Sont i deus, minme troes so m’ dos ? Oudonbén… cénk avou les deus comeres, nosse man et boune moman ki nos vicans avou leye !
Dji n’ veu nén sovint nosse pa pask’ il est professeur a Dinant. Nosse man, leye, ele tént botike a Yon so l’ grand-rote.
« Djoslene, c’ est on gamén falou, todi a rôler dins les bwès, a Wame, å tchmin d’ fier, avou les valets do viyaedje. »
Adon, cwand dji n’ so nén djinteye, sapinse zeles, dj’ a droet å grand catrucime di nosse man Djanene et ses foirt laidès imådjes: li « grande fåtcheuse », les malådes et les cis k’ ont l’ mora k’ on saetche foû d’ leu lét avou des tchinnes po les moenner e l’ infier.
Dji fwai shonnance d’ esse foite mins les tchôcmwårs mi vnèt cwanlminme kekyî les pîs del nute. « Li Bon Diu si va rvindjî et vos pûni, savoz ! »
Dji n’ oize rén dire mins dji n’ croe nén a totes les mintes k’ ele racontèt : a Påke, on moirt ki ravike, li minme ome ki rote so les aiwes. Les clotches di Sint-Houbert s’ è melèt eto ! Si dj’ fwai des xhinêyes, les deus comeres dijhèt :
« Si les clotches di Sint-Houbert vinèt-st a souner, vs alez dmorer insi, savoz, Jojo ! »
Cwand ele ni sepèt pu cwè fé, on va mon Maria, li rbouteuse do viyaedje, po m’ mete les pakets, ou bén a l’ båzlike di Sint-Houbert po on dissôrcelaedje !
Dj’ a sovnance d’ ene margaye avou les deus comeres. Ene vijhene m’ av espliké l’ ratindaedje et l’ acoûtchmint et dj’ elzî di :
« C’ est l’ Bon Diu k’ a fabriké Adam ey Eve, sapinse vos. Adon pocwè çk’ il ont des botroûles ? »
C’ est come si l’ Diåle av sôrti di m’ botche !
« Maria deyî ! Djanene, on n’ frè rén avou ç’ gamene la ! »
« Jojo, vs estez vraiymint sote, on n’ pout nén dire des biestreyes insi ! I lzî a fwait des botroûles po k’ i soyénxhe come tolmonde ! »
« Mins, bobone, i n’ estént k’ zels deus ! »
Ele riboirléve come on coshet k’ on sgozlêye.
« Vos seroz pûneye, savoz, po cåzer insi, dji vos l’ di, mi ! »
Li Bon Diu pûnit les djins et i n’ dit nén pocwè. C’ est drole.
Mins ewou est i, nosse pa ? Pocwè çk’ i n’ dit rén, lu ? Pocwè çk’ i n’ fwait rén ?
Set, come les set petchîs : li cfesse, l’ apresse del comunion, les djesses del comunion, li messe, li messe a Djmele, li catrucime et l’ grande comunion… I l’ fåt rcrinde, la, ça !
Aler a cfesse, ele voet ça evi, li ptite båshele. Li djoû di dvant, elle est ddja dins les transes pask’ ele doet låtchî a ene sakî, k’ ele ni conoxhe nén, des petchîs k’ ele n’ a nén fwait. Rovyî d’ è dire et n’ è pont rfé disk’ å londmwin, c’ est ene bouye impossibe. Elle a télmint peu do n’ nén sawè çk’ i lyi fåt dire, å curé, k’ elle end edvinte po k’ i soye contin. Come on n’ doet nén fé do brut, come cwand on va a l’ pexhe, ele les scrît so on boket d’ papî po esse seure.
Dji n’ vos di k’ ça !
Nosse man : « I fåt bén baxhî vosse tiesse cwand vs etindroz les clotchetes, Djoslene »
Èst ç' ki m’ tiesse ni va nén toumer si dazår, dji rwaite ?
Nosse man, co todi : « Atincion do n’ nén hagnî dins l’ osteye paski c’ est l’ coir do Criss ! »
Come di djusse, ele dimeure clapêye so m’ lampa ! C’ est seur ki si dji hagne dins l’ coir do Criss, gn a do sonk ki va cori di m’ boke…
Ene fameuse pûnicion, bén pus teribe ki l’ grand catrucime, c’ est l’ messe do dimegne !
Nosse pa nos va moenner a l’ eglijhe et rintere a l’ måjhon. Dj’ a håsse d’ è raler avou lu, mins i rdemare di tos ses pus rade. I fwait s’ côp k’ on tchet n’ a nén levé s’ cawe. Dins m’ tiesse d’ efant, ça n’ est nén djusse. Gn a-t i ene sakî e l’ måjhon ki s’ rind conte ki dj’ a les minmès idêyes ki lu ?
Les pîlåds tchants et les pîlådès létaneyes do curé repetèt k’ c’ est l’ fåte des fideles. Gn a pont d’ dote, c’ est zels les cåzes did tot, c’ est zels k’ ont fwait l’ côp. Mins k’ ont i fwait d’ si teribe, don ? Et mi laddins ? Po fé co pire, est çki totes ces djins la plèt lére so m’ vizaedje ki dji n’ croe nén å Bon Diu ? Ni so dj’ nén ene ostaedje, ene afwaire di mançaedje, ene discandje di manoye, ene efant k’ on n’ comprind nén et ki n’ a k’ ene eveye : cori evoye.
Dji tuze a nosse pa, bén påjhûle a fé l’ long cou dvant l’ posse. Po m’ rapåjhî, dji marone li ptite tchanson da bon-popa e disployant mes doets « la l’ ci k’ a stî å bwès, la l’ ci k’ a veyou l’ leu, la l’ ci k’ a yeu peu, la l’ ci k’ a racorou, la l’ ci k’ a criyî cwî cwi cwi pattavå l’ bwès ».
Dji rwaite l’ ourlet do gris mantea d’ ene comere k’ est dvant mi et dji ratake a maroner « pôcet, laridet, grande dame, Djan des sôs, pitit courtåd ».
Tot toûne dins m’ tiesse, les clotchetes, l’ osteye, li coir do Criss, pôcet et laridet. Ci côp ci, dji conte so mes doets les coistreces del banse ewou çki dj’ m’ î va leyî clouper d’ ene munute a l’ ôte. Et ça n’ rate nén… dji tome flåwe !
C’ est come si ene sakî d’ grand ådla mi sorlevéve di tere… Ci n’ est k’ èn ome, on ptit ome kécfeye mins dji n’ a k’ set ans.
Toumer flåwe tins d’ messe, ça m’ a-st arivé troes côps ! Et di c’ côp ci, dji m’ è sovénrè lontins : dji m’ dispiete dins on lét ki n’ est nén l’ minne, dins ene måjhon ki dji n’ conoxhe nén et dji cmince a plorer… Gn a ene feme k’ intere dins l’ tchambe et m’ dire ene sacwè a n’ nén croere : « Ni tchoûlez nén insi, m' feye ! Ni vs è fjhoz nén : vosse man est a l’ eglijhe; ele vos va vni rcweri après messe ! »
Pocwè a Djmele ? Nosse man nel dit nén. Est ç' k’ ele vout refacer les sovnances d’ ene gamene k’ a tchai flåwe e l’ eglijhe di Yon ? Est ele télmint djinnêye ? Ele ni comprind vårmint rén. Yon ou bén Djmele, onk c’ est l’ ôte. C’ est l’ messe ki n’ mi va nén ! Et nosse pa ki trinne e l’ måjhon e lijhant s’ gazete, come tos les dimegnes… Tot conté tot rabatou, c’ est ene indjustice.
Les deus comeres l’ ont decidé : Djoslene fré s’ grande comunion ! Divant d’ end aler a scole, c’ est l’ catrucime a Dinant, dins ene eglijhe do cwårtî des Rivaedjes. Ene froede et spesse eglijhe ki, lacobén, n’ a nén veyou m’ tiesse bén lontins. Dji tronne di peu come ene foye et fini pa pixhî dins m’ coulote a tchaeke seyance. Dji n’ sai pa ké toû d’ passe-passe moman Djanene a-st arivé a côper l’ tchike a nosse bodé d’ curé. On bråve ome portant, court epaté, avou des rondès berikes å dbout do nez. Dj’ el voe co mi rwaitî nd aler, tot cacane, sins moti.
Vo m’ la schapêye po l’ catrucime. Mins, gn a co l’ pus gros a fé !
On djoû, dj’ a dvou « fé mes Påkes ». C’ est on djoû k’ dji n’ roveyrè djamåy. Pocwè çk’ on n’ m’ a nén fwait mete ene cote di påcresse come les ôtes ? Les deus comeres m’ ont co djouwé on mwais toû. Dj’ a so m’ dos ene sôre di rôbe di marieye avou on roed gonflé cotron. Elle a stî fwaite pa Marcele, li costire di Yon. Dji m’ sin gåye, dji rshonne a èn abat-djoû !
Mins gn a si long djoû ki n’ arive a l’ nute… Dji ratind jusse di rtrover m’ lét po plorer…
Pate a pate, li djonnesse, li mariaedje, les efants. Tot ça m’ a dné on fameus côp di spale po m’ rawè di totes les xhimagrawes di l’ eglijhe catolike. Gn a portant ene afwaire ki m’ a vraiymint fwait bisker : c’ est l’ bateme di mes efants. Dji m’ a leyî adire, pa l’ mançaedje des deus familes, ci côp ci. Tant k’ a nosse pa, i n’ vleut rén etinde et l’ pere des efants n’ av pont d’ idêye.
Dji m’ è vou do n’ nén awè yeu l’ coraedje d’ elzî tni tiesse, d’ ostant ki l’ curé ni vleut nén batijhî les efants cåze ki leu man av petchî.
Mins po viker contin, i vos fåt passer so bråmint ds afwaires.
On-z a rtourné l’ såvnî mwints côps, leyî passer l’ tins…
E l’ måjhon, i n’ ont nén stî apris avou l’ rilidjon et portant, il ont fwait leus scoles dins on coledje catolike. Dj’ av ene boune råjhon a fé valeur po-z escuzer m’ decizion : on scolaedje di boune cwålité, 85 åcint d’ reyussite a l’ univiersité. Dj’ a yeu çki dj’ av dimandé.
Vént l’ djoû d’ leu grande comunion. Il åront l’ tchoi. Mi feye, come ene beguene mankêye, li vout fé. Mi fi — cwand vént s’ toû et k’ il est l’ seu do coledje a n’ nén voleur — c’ est « nonna dji n’ vou nén », minme si dji lyi drouve les ouys so s’ rifuzaedje. Kécfeye va-t i esse må veyou pa ses camaerådes et ses professeurs. Li veye porshût s’ voye avou ses ptits bouneurs et ses målåjhminces. Ele n’ est nén on long påjhûle mouze. Dj’ el rimete pus voltî a l’ Aiwe do Congo, avou ses atrapes, avou ses grossès aiwes et ses stoubions k’ il è fåt awè peu. Tenawete, dji rva a l’ eglijhe, po on mariaedje, èn etermint mins sins k’ on m’ î foircixh.
Dj’ a apris a n’ pus vleur fé etinde råjhon a ces-la k’ ont metou leus waitroûles et ki « magnèt do Bon Diu » sins tuzer. Cåzer å Cir direk, n’ est ç' nén l’ meyeu des plans ?
Est çki les crustins ont vårmint dandjî di tote ene triclêye di rprezintants, di grådes come a l’ årmêye, d’ imådjes et di posteures di totes les sôres po cåzer å Bon Diu ?
Dj’ a-st apris a leyî fé, a respecter les creyances di tchaeke di nozôtes et a m’ rafiyî ki tchaeke si sinte bén dins les sinnes.
Dj’ end a fini avou l’ eglijhe catolike, hargneuse come on tchén d’ tcherete divant nos diferinces. Dj’ end a fini avou s’ pouxhance et s’ fåstreye, avou s’ povwer ki l’ fwait tourner må et l’ raspèpeye, avou ses valeurs k’ ele pinse esse li seule a-z awè. Après tot, on fwait tchaeke come on l’ etind.
Po-z aveur les idêyes claires, aler åd dibout do dbout, i m’ faleut fé ene sacwè !
Mi disbatijhaedje n’ a nén stî åjhey. Les spepieusès djins d’ l’ evetchî dmandént télmint ds afwaires. I lzî fåt mete des bårires po n’ nén piede les berbis. Epwis, dji tuzéve sovint a nosse man. C’ est come si dj’ av « manni » s’ memwere, manni çk’ elle av decidé por mi e creyant bén fé.
Et portant, cwand dj’ a rçû l’ papî, dj’ a rsintou ene grande djoye, on grand soladjmint. C’ esteut ene fameuse sipene foû di m’ pî.
Sins ç’ pwès la so mes spales, po l’ prumî côp, dj’ esteu droete dins mes botes, d’ acoird avou mi-minme, infén ! Tot m’ rafiyant d’ l’ ureus cloyaedje, ene idêye dramtéve dins m’ tiesse : « Si l’ Bon Dju egzistêye, dj’ el trouvrè tote seule… »
Mågré ki, s’ apinse mi, li cir est vude, dji so acomôdante avou les diferinnès rlidjons. Mins n’ est ç' nén foirt trisse k’ ele bastixhèt on meur inte les omes adon k’ i les fåreut rashonner !
Dj’ inme bén l’ response d’ on lijheu a monsigneur Daneels ki codånéve les atêyes : « On towe les cis ki n’ creyèt nén come lu ; on n’ towe nén les cis ki n’ creyèt a rén ! ».
Dins m’ cénkinme et dierin mestî, dj’ ovréve å scours des pôvès djins. On bê djoû, djusse divant Noyé, dji rçû on ptit ome dins nosse depot d’ deujhinme mwin et dji lyi di k’ i s’ pout siervi sins payî…
I m’ respond, avou s’ gaiy vizaedje : « O ! vos, nosse dame, vos estoz pus crustinne k’ ene catolike ! ».
E cloyant l’ ouxh, dji fwai l’ toû pa les lives et dj’ endè veu on ptit a l’ tere k’ av toumé d’ ene raiye : « Li sinte bibe esplikêye på pere På Paslek, Eplaidaedjes di Maredsou »
Dj’ el drouve sins rwaitî a l’ pådje 17 ki cåze do discalotaedje… Vo ndè ci on court passaedje:
- Sorlon des versets k’ i gn a, on pout dire k’ on bon payin våt mî k’ on mwais Djwif. Si on rmete çoula å djoû d’ ouy, on nén-creyant, on nén-praticant, oniesse et k’ est di dnêye, on sfwait våt mî k’ on catolike ki n’ shût nén s’ consyince.
Al fén des féns, dji n’ so nén co si mwaijhe k’ on l’ pôreut pinser…