Les sincieus ki studièt nos lingaedjes estént bråmint curieus di totes les diferinces k’ i n aveut d’ on viyaedje a l’ ôte. Eyet c’ est vraiy ki c’ est foirt interessant.
Rezultat : a pô près tos les viyaedjes ont leu diccionaire (leû motî si on s’ vout siervi d’ on noû mot).
Èn ovraedje formidåbe
Eyet si vos drovoz l’ Atlas linguistique de Wallonie – ene vintinne di tômes, des dijhinnes d’ anêyes d’ ovraedje, dispu Djan Haust disca metnant – vos pôroz raguider des cwåtes eyou çk’ on s’ pout rinde conte des manires di dvizer d’ ene plaece a l’ ôte.
Cwand les linwisses ont trové des grandès diferinces (fondamentales k’ ont direut e françès), il ont royî ene lene inte les deus fenominnes linwistiques eyet on lome ça les izoglosses (escuzez m’, i m’ fåt esse ene miete tecnike).
Linsi, si vos ravizez el cwåte « tchapea », vos vos rindroz conte ki, dins no province do Hinnot, on dit « tchapia » a Tchålèrwè. Adon, il est rekis di dire ki c’ est do walon. On dit « capiô » a Mont : adon, i nos fåt dire ki c’ est do picård.
Co pus complikî…
Way, mins e ravizant todi l’ bele cwåte di l’ Atlasse, vla k’ i fwait scrît k’ on dit « capia » a L’ Lovire, eyet « tchapiô » a Chevri, dins l' bote do Hinnot.
Mins adon, ces djins la, i dvizèt walon ou bén picård ? C’ est des boks-et-gades ou bén cwè ?
So des ôtès cwåtes, i nd a k’ ont scrît « wallo-picard » (pocwè nén « picardo-wallon », nolu n’ sait).
E ravizant d’ pus près çou k’ docuns linwisses ont co scrît, on constate ki l’ walipicård, c’ est purade cwårêymint Tchålerwè, eyet k’ les « tchapiôs / capias », c’ est des picårds toplin.
On nd atrapreut des mås d’ tiesse, endon ?
… mins tot simpe, a l’ fén do conte
Mins s’ i n’ a k’ po ça, poloz bén rouwer djus vo boesse di Darofene ou d’ Nurofalgan.
Dji vos splike.
Sol tins k’ on djowe a ç’ djeu la, on n’ fwait nén grand tchoi po-z assister les ptits lingaedjes k’ ont do må, k’ vos les lomîxhe walon, picård ou såvlonwès (ça sreut bén l’ lingaedje di m’ hamia d’ Gotgnî eyou çki dji dmeure, les Såvlons).
Adon, nén les poennes di s’ fé emarvoyî avou ça : mi, e l’ plaece di n’ esse ni onk ni l’ ôte, dji so walon eyet picård, les deus eshonne, vla !
Eyet l’ lijheu ou l’ aschoûteu ki s’ dimande co cwè, i n’ a k’ a prinde çou ki lyi shonne bon; pont d’ impôrtance !
Pus impôrtant est di n’ si nén laixhî adire pa les cis ki profitèt do bea ovraedje di nos sincieus po cachî d’ vos emantchî ki l’ walon (el picård, el gåmès, evnd.), ça n’ egzistêye nén, pusdit k’ c’ est tos des ptits moirceas di dvizes ercolés eshonne.
Diviser pour régner, c’ est vî come les tchmins.
Come dit no camaeråde Michèle Herlin (di Chevri), les tchapiôs s’ etindèt bén avou les capias, mins eto avou les capiôs, eyet co les tchapias. Et dji rmete co les tchapês (Lidje – Årdene), les tchapîs (Gåme) tant k’ estans.
Way, i nos fåt comincî pa nos etinde tertos eshonne, si on vout co esperer di rbasti ene sacwè d’ solide po nos lingaedjes.evoyî pol Rantoele li 3 d’ nôvimbe 2017