Nos estans e l’ Sildaveye, dilé l’ frontire avou l’ Zivenbork (deus payis des Carpates). Li raconteuse, c’ est ene pitite djin d’ Hamîpré, Louwisse ki s’ a vnou setler låvå, leye et si ome, Stef, dins ene retrôclêye cinslote biyo. Gn a on velo k’ arive å lon, k’ on etind les pedales crocler. C’ est Anouchca, ene bele grande kimere, mins mousseye al 6-4-2. Li dierin côp k’ elle a stî vnowe, c’ esteut å Noyé 2019. Ele s’ aveut fwait fote a l’ ouxh del måjhon vijhene, ene deujhinme dimorance, paski l’ mwaisse tinant aléve vini del veye po-z î ratinde matene avou s’ crapåde.
Mins rivnans drî rinne… Purade dirî Anouchca, li djoû di nosse rewoeyon d’ Noyé la, l’ an dijh nouv cint nonante et l’ toubak.
Avans dju bråmint des soçons u des parints po ratinde matene avou nozôtes ? m’ alez dmander. Bén nonna. Nén onk. Djusse on soper ås tchandeles, inte cwate-z iys, mi ome et mi. Paski pocwè ?
Bén tapez ene miete so vosse sûtifone « Sildaveye / rilidjons », vos vieroz ki nonante-cénk åcint di ç’ pitit payis la des Hôtès Carpates, c’ est des ortodosses. Come vos l’ savoz surmint ‒ des netieus d’ lintiles come vozôtes sepnut tot çoula… Des cwè ? Des netieus d’ lintiles. Cwè çki c’ est d’ ça po ene biesse ? C’ est des cis ki, come les cinsresses des payis ki coûtivèt des lintiles, po rsaetchî les piretes di leu martchandeye, fwaiynut tofer aler leu-z erî-doet di håre et d’ hote so ene waitroûlêye, po vs diner ene racsegne ki nolu n’ a dandjî. Et c’ est kécfeye ene couye-berdouye éndjolike, ene fecnioûsse come i djhént e francès dinltins.
Pocwè k’ dji vs ravåde tot ça ? Paski vos, mes lijheuses et mes lijheus, vos savoz pår bén ki les ortodosses ni fiestixhèt nén l’ Noyé li 25 di decimbe, mins li 6 di djanvî. Vos n’ è savîz rén. Bén vo vs la kékes grames pus sûtis, asteure. Veyoz bén ! Tot lijhant do walon, on dvént pus pezant d’ sepiance.
Dj’ estans don l’ 24 di decimbe, di dj’, et si l’ cayet s’ a passé come Mårtén el vleut, Anouchca a dvou baguer del måjhon do Vancoûtî ouy di l’ après-nonne.
Il est viè les cénk eures ‒ on pout bén dire « cénk eures al nute », ca i fwait ddja mo spès. Li nive a ene miete djoké d’ scheure di ses pus roeds. Pus k’ kékès flotcheyes, evolêye pal bijhe, et ki s’ tapèt sol dreve d’ ôrmeas, la-djus, dizo nosse wangnant corti. Dji raguide payter insi pal finiesse.
Mins c’ est cwè k’ çoula ? On tolu låvå sol tchimin, et k’ on trevoet cwand i passe inte les åbes. Èn ombion d’ feme, difûle tiesse, dins ene grande lådje cote. Dji n’ croe ni ås macrales ni ås blankès dames. Stef nerén. C’ est lu ki trouve li cwacwa. « Vouss wadjî ki c’ est l’ Anouchca. N’ ass nén dit enawaire ki l’ bea Mårtén l’ a cayî a l’ ouxh ? Wice va-t ele lodjî pa ene froedeur pareye ? Avindrè-t ele a Sint-Anislasse-d’-Åhôt, deus eures lon, asteure ki l’ nive a xhorbou les passêyes, et refacé les pazeas. Va s’ lyi dire di vni lodjî et s’ regueder ene miete tot passant l’ shijhe avou nozôtes.
Abeye, mi ! So on nuk di fistou, dji m’racafûle dins ene noere chabrake, tchåssî mes botes d’ ivier, et dischinde precocioneuzmint les egrés ki vont rdjonde li voye djuzrinne. Tot m’ tinant bén al rampe, ca il aveut rdjalé sol bwès bîlé di ces ancyinnès beyes di tchmin d’ fier la. Et dzo l’ pelete di nive, i fwait ridant.
Mins cwand dj’ arive so li tchmin, Anouchca a ddja passé houte. Dji l’ arinne d’ å lon.
— Anouchca ! Anitchenca ! (c’ est on plaijhant raptitixha di s’ no, come li ci k’ on dit cwand on atôtche on ptit efant). Dj’ a prins l’ toitche electrike, ki dj’ a metou sol reglaedje « flåwe loumire », et dji lome di s’ costé. Ele djoke di roter et si rtoûne. Ele mi hene on rlouca come ene bixhe sorprinjhe pa on batch al loumire.
— Nitchenca ! Vinoz s’ lodjî e nosse måjhon ! Dji vos bayans l’ djîsse, Stef et mi. Djans ! Vos vos alez pår dischandi, pa ene si froede nutêye. Et on vout k’ i gn åye des leus di rmetous e Fayi Petriv, ki vos alez dveur trevåtchî po-z avni dins l’ prumî viyaedje.
Ele ni respond nén. Ele ni fwait ni sene ni mene, mins ele ni porshût nén s’ voye. Dji rapougne mi priyåjhe :
— Vos dvoz awè fwin. Dispu cwand estoz avå les voyes ?
Ele mi mostere si bezaece ki bôgueye, po m’ fé comprinde k’ elle a dandjreus epoirté tot çki trinnéve come amagnî amon l’ Mårtén.
— Mins c’ est del viye marmindje, motoit dedja rligneye et redjalêye sacwants côps ‒ li boesse ås fuzibes aveut rindou l’ åme dierinnmint. Vinoz ! Vos shijhnêyroz matene avou nos.
Djusse a ç’ moumint la, Stef a drovou l’ ouxh do forni, po waitî al tchôdronêye la k’ ene grosse poye d’ îne bouytéve dins del cråsse såce, avou toplin di spéces. Avou l’ air ki vneut d’ la-hôt, li venêye atouma dins nos narenes. C’ est dandjreus çoula k’ el decida. Ele rota après mi, et nos rprindîs ambedeus les montêyes po rariver å lodjisse.
Mins ele ni vola nén moussî e l’ måjhon. Ele finda ses lepes pol prumî côp :
— Al gregne, Louwitza ‒ c’ est come ça k’ on m’ houke vola ‒ dins l’ mafe, a costé do ståve des ågnes.
Nos avéns ‒ et nos avans co ‒ deus ågnes. Deus bådes, po dire li veur. Di tenawete, c’ est leye ki les vneut-st awaidyî dins les berixhes et les waerixheas, ladrî e Fond des Vås.
Dji n’ l’ a nén vlou contraryî. Dji lyi a poirté ene schielêye di noste eurêye sol banc di mnujhî k’ est a l’ intrêye del gregne. Li londmwin, l’ assîte esteut prôpe et nete, rilavêye dins l’ nivaye.
Elle a dmoré la on gros moes, tot l’ tins do deur di l’ ivier. Tos les djoûs, ele rexheut avou les bådets, et aler pîtler l’ nive avou zels, po lzès disroedi. Ele les fôréve cwand i rarivént, al difén d’ l’ après-nonne.
Dji lyi aveu volou dner sacwantes di mes cotes, mins ele les aveut rbouté. Por mi, ele n’ estént nén lådjes assez por leye. Ele n’ end aveut k’ deus, portant. Elle è bouwéve ene sol tins k’ ele meteut l’ ôte, ca i faleut ene bele termene al bouwêye po souwer, pindowe a ene late do cina. Et co mete on plastike po nel nén trop anichter avou les sminçons d’ four, cwand ele sognive les ågnes.
Elle aveut bén vlou ene grosse camizole da Stef, po cwand l’ bijhe esteut trop coixhante.
Après sacwants djoûs k’ elle a dmoré mouwale, elle a cmincî a cåzer ene miete avou mi. Dji n’ comprindeu nén todi tot çou k’ ele racontéve, ca c’ esteut pa ptits bokets. Des flibotes di s’ vicåreye, maxhîs dins n’ onk l’ ôte.
Avou ça k’ ele djåzéve li sildåve avou l’ accint d’ ene ôte vå, on pô erî d’ nozôtes. Et ki mi, dji n’ saizixheu totafwaitmint ki l’ patwès des djins did par ci. Mins bawaite ! Inte kimeres, on finit todi pa s’ etinde. On s’ compurdeut bén, el Walonreye, dinltins, avou les tourisses flaminds et holandès, ki n’ petént nén on mot d’ walon. Et avou ls Almands tins del guere, racontént i nos tayons. On maxhe, on ramaxhe et on cpite, on n’ a nén l’ fén mot, mins å coron, on a çou k’ on vout.
Çou k’ i gn aveut a tchaeke côp : cwand Stef s’ aprepyive di nozôtes k’ estént al berdelåjhe, po m’ dire on messaedje u l’ ôte, Anouchca baxhive les ouys, et s’ djoker do cåzer. Ele ni ratakéve k’ on côp k’ il esteut revoye.
Dj’ a comprins, après bråmint des rcôpaedjes avou les dijhêyes des cis do viyaedje, k’ ele ni l’ aveut nén yeu bele tins di s’ djonnesse. Si mame n’ aveut pont d’ laecea, et pont d’ cwårs po-z aler atchter des boesses ‒ ki s’ vindént co tchir et vilin, di ç’ tins la ki l’ Ofice di l’ Efance ni voyadjive nén co dins ces retrôclêyès coines la. C’ esteut leu vijhene k’ el diveut vni nouri å tûturon, avou do laecea d’ gade, cwand l’ påpåd breyeut d’ fwin a dispierter tot l’ coulot.
I lodjént dins ene pitite cassene å boird di l’ Aiwe di Maritza. Li comene lyi aveut bayî po rén, ca s’ i gn aveut ene mierwalêye, come ça arive cobén avår ci, totes les pires ravalêyes des tienes si vnént ctchoker conte les meurs et les vites, et l’ coir di lodjisse esteut tot enaiwé, dipus d’ on mete hôt, padecô.