Ricôper l’ istwere avou des letes di cibernaivieus
C’ est on monumint classé. Basti e fén mitan del Fagne, dilé l’ Barake Mitchî, e 1830 eyet 1831 pa on lomé Hinri Fischbach, on gros menir di Måmdiy
Totafwait cminça avou ene foto da Djan-På Granmont, k’ a scrît èn årtike u deus dins nosse gazete. Et mete des cints d’ fotos da sinne so les Cmons d’ Wikipedia, tot fjhant toplin d’ årtikes foirt sipepieus so les boloes-tchampions (et l' w:micolodjeye e djenerå) so l’ wiki e walon.
.JPG)
Li foto a stî relîte come li pus bele pol pådje del tchapele Fichbaxh[1]. Mins come li fotografieu l’ a lomé « Xhoffraix - Baraque Michel - Chapelle Fischbach », elle a stî metowe pareymint come meyeuse foto po-z enimådjî l’ pådje des Cmons pol viyaedje di Xhofrai.
Dj’ aveu sovnance d’ on passaedje dilé l’ tchapele å cmince d’ ene pormoennåde e l’ Fagne avou m’ soçon L.Man.[2] Elle esteut a ene pixheye del Barake Mitchî.
Abeye sol Djesperse (live so les viyaedjes aiwes et hamteas walons da Jean-Jacques Jespers) vey cwè pol Barake Mitchî. Elle est so Djalhé. Mins l’ otorité rahoukeye sol pådje des Cmons d’ Wiki, les Monumints et Sites del Walonreye, dinèt dins leu foyou : comene di Måmdiy, ancyin ptit ban di Xhofrai, hamtea d’ Herbôfay.
Ripotchî sol Djesperse po trover l’ istwere administrative di Xhofrai, ki so ene mape, est bén cénk kilometes lon del Barake Mitchî. Ça a todi stî ene « seccion » di Bévurcé, måy ene comene. Po Herbôfay, dji n’ aveu nole rimimbrance d’ aveur veyou des måjhons la-totåtoû. Dins l’ « Toponimeye Haust », come d’ efet, Herbôfay est metou e clintcheyès letes avou les ôtes nos d’ plaece di Bévurcé, nén e droetès letes al tiesse do hagnon avou les hamteas.
Sicrire å Monumints et sites, po lzî mostrer k’ i gn a, al boune, deus flotches dins leu foyou (Xhofrai n’ a måy sitî ene comene ni Herbôfay on hamtea).
Pu dmander a m’ soçon L.Man. kimint k’ on pôreut raloyî li tchapele å viyaedje di Xhofrai. I m’ responda : « Pol ratelmint del tchapele a Xhofrai, c’ est nén compliké : divins totes les comenes, i gn aveut disk’ azès fuzions å prumî d’ djanvî 1977, des seccions. Dj’ ô bén onk oubén puzieurs viyaedjes, avou tchaeke feye des bwès, des fagnes, evnd. C’ est çk’ on loméve les « Cmognes » u « åjhminces ».
Oyi, mins cwand l’ tchapele est basteye e 1830, ci n’ est nén e l’ « Beldjike divant les grands rebanaedjes », mins e l’ Prûsse. Cwè çki c’ est l’ discôpaedje do teritwere adon ?
Li response dins « Li Vî Sprâwe » 1999. Li comene di Måmdey n’ a stî pårteye k’ e 1863, la k’ on a skepyî li comene di Bévurcé (avou Xhofrai come seccion).
Dji responda don insi : Oyi, ça doet esse çoula. Cwand l’ ome di Måmdey (Henri Toussaint-Fischbach) a volou basti, il a bén dvou dmander l’ åjhmince a ene sakî. Dazår k’ il a stî å Kreis (canton d’ Måmdiy) et k’ les tchîfs prûsyins lyi ont dit : « Nozôtes, on vout bén, mins vos dvoz dmander al kiminålté di Xhofrai li droet d’ el basti vola. » C’ est ås istoryins (ås Vîs Papîs del Prûsse) a rcweri s’ i gn a èn ake di l’ administråcion prûsyinne.
Mins docô après, la èn emile da Jean-Claude Somja, ki m’ evoye des vîs papîs del comene di Djalhé. Hinri Fichbak lezî a ddja scrît e 1827 po mete ene clotche e l’ Barake Mitchî. Li comene (ezès Bas Payis, dj’ ô bén, dizo l’ redjime holandès) dit k’ oyi, et l’ clotche va dedja e moes d’ nôvimbe. Fichbak dimande k’ on mete on redjisse po scrire les cis k’ estént pierdous e l’ Fagne et ont stî schapés gråce al clotche.
Foit a wadjî ki, tot-z oyant djåzer del revintreye bedje di 1830, li Fichbak, ki saveut bén k’ les revinteus francès d’ 1795 avént hapé tos les béns d’ eglijhe, vola bodjî s’ cloke foû di çki divneut el Beldjike, pol rimete a houte so l’ aroyaedje del Prûsse, a Herbôfay.
avou l' aidance des emiles da L.Man (ki vout dmorer anonime) et Jean-Claude Somja, li 19 d’ awousse
Pî-note