Coume dj’ a-n é souvint cauzé, më payis natal, c’ èst l’ valée d’ la Smwas, dou costé d’ Bouyon. Lë viyadje dël famile dë m’ moman, mês û k’ dj’ é vû l’ djoû ossu, i s’ loume « L’ Foret ». Lès djins sant dès Forijots èt lès couméres sant dès Forijotes.
Dë tout tins, on è dit k’ lès cîs ki dmèrint ladlé èstint dès arièrés. C’ èst ène sacwè k’ èst counûe pattavau. I gn è brâmint dès flauwes ki s’ foutant dès Forijots. Lë Singlé (Gaston Lucy) a-n è scrît pës d’ ène. Més l’ Gaston astot toudi binauje dë vni a L’ Foret, pask’ il inmot bin m’ grand-pére. Lès deûs oumes avint mou dou plêji a cauzer assan.ne. Il èst vraî k’ i racoujinint : la mére dou Singlé, k’ astot ène Martin, astot la matante dë m’ grand-pére. L’ Gaston vnot toudi tchû nous a mobilete.
Nosse mére n’ astot nin continte dë l’ vèy ariver, pask’ il astot toudi « niche coume in vî vèrat », dijot-èle. L’ Singlé savot bin k’ i la fjot aradjî cand i vnot. Po la fé andêver co dpës cand il a-n avot la misse, il alot pichî conte lë mër dël mwéjon.
Mins mi, djë l’ inmo bin, l’ Gaston. Ç’ astot in pléji kë d’ l’ oyî cauzer nosse patwès èt raconter sès vîes flauwes. I djot toudi kë, si l’ Jule Cézâr n’ aurot nin yë gangnî conte lès Gaulwès, tout l’ monde aurot cauzé l’ walon.[1] Djë n’ sê nin poucwè, mês l’ Gaston m’ è douné deûs cayès avë sès scrîjadjes. Djë lès é co. C’ è-st in bé souvnîr.
Mins l’ Singlé në s’ trompot nin. L’ viyadje dë L’ Foret astot bin arièré. Dj’ é sovnance kë, cand dj’ asto djône, i gn avot pont d’ ècléradje publik. I gn avot kë kékes lëmîres pou scléri totes lès vôyes. Cand ç’ astot la nëtîe, i fjot nwâr coume dins in trô. Cand i fjot djoû, ç’ astot l’ moumint d’ vèy dès ansinîs dvant lès uchs dès mwéjons. I gn avot dou purin ki courot së lès vôyes. Èt i falot bin wétî û k’ on mètot sès pîs, pou n’ nin aler router dins ène flate dë vatche.
Djë do dîre kë, dins cès anêyes la ‒ vè 1960 ‒ lès vôyes dou viyadje n’ astint nin co macadamizées. Ç’ astot dès tchmins d’ pîres, avë dès trôs d’ tos lès costés, èt dès pouyes ki s’ acouvissint ddins. Il èst vré k’ i gn avot kë cate otos pou tout l’ viyaedje. Ç’ astot les cîes dou curé, dou mwésse dë scole, doul coumére dou tèlèfone, èt d’ in tchômeû ki vicot an-n èstant pècheû. Nolu n’ savot coumint k’ i fjot pou s’ payî ène oto.
Èt pî, kékes anées pës taurd, gn è yë lès ptites fuzions dès comënes. L’ Foret è fwét paurtîe dë Vresse. Lë viyadje è dëvnë pës modèrne. Asteûre, il èst randjî dins lès pës bés viyadjes dë Walonîe. Èt, dë toute la comëne dë Vresse, c’ è dëvnë l’ viyadje û k’ lès mwéjhons s’ vindant l’ pus chér. Jean-Pierre Lambot, li 12 di nôvimbe 2024 aus scoles di Bive (scole paus scolîs)
eplaidî avou ene pitite djivêye di målåjheys mots ratournés e francès.